Asırlık Bir Eğitim Yuvası; Koloğlu İlkokulu
Koloğlu İlkokulu, Osmanlı’nın son dönemi ile Cumhuriyet yıllarında çok önemli görevlerde bulunmuş, “Arap Kaymakam, Türk Başbakan” lakaplı büyük devlet adamı Sadullah KOLOĞLU‘nun, Trakya’daki ilk görev yeri olan Kırklareli’nin Pınarhisar ilçesine armağanı olan ve I. Ulusal Mimarlık Akımı’nın Trakya’da ayakta kalmayı başarmış karakteristik yapılarından biridir. İşgal yıllarında bir süre Yunan askerleri tarafından karargah olarak kullanılmış yapı, bu talihsiz yıllar haricindeki bir asırlık ömrü boyunca bir eğitim yuvası olarak hizmet vermiştir.
Okulla ilgili bilgilere geçmezden önce, dilerseniz, Sadettin KOLOĞLU’nun devlet adamlığı ekseninde bir pencereden yöredeki imar faaliyetlerine ve Koloğlu İlkokulu’nun yapım yıllarına bir göz atalım.
Sadullah Koloğlu Kimdir ?
Sadullah KOLOĞLU 1884 yılında, o dönem bir Osmanlı toprağı olan Libya’nın Derne kentinde doğmuştur. Eğitimini İstanbul’da tamamlayan Sadullah bey mülkiyeden mezun olduktan sonra sırasıyla Ege, Trakya ve Karadeniz kasabalarında kaymakamlık, Bingöl ve Hakkari’de valilik görevlerinde bulunmuş çok önemli bir devlet adamıdır. Haziran 1949 ile Mayıs 1952 yılları arasında İngilizler’in isteği, Türk hükümetinin izni ile yeni kurulan Libya devletinde başbakanlık yapmıştır. “Arap Kaymakam, Türk Başbakan” lakabı buradan gelmektedir. 1952 yılında Libya’da hayata gözlerini yuman Sadullah KOLOĞLU ünlü spor yazarı Doğan KOLOĞLU ile tarihçi-akademisyen-yazar Orhan KOLOĞLU’nun babasıdır.
Sadullah Bey, görev yaptığı süre boyunca tarihi kıymette ilklere imza atmış, imar iskan faaliyetleri ile görev yaptığı yerleşimleri ihya etmiş, yöre insanına ilham olacak girişimcilik faaliyetlerine önayak olmuştur. 21 Ocak 1913 yılında Ege bölgesindeki görev yerinden Kırklareli’nin Pınarhisar ilçesine tayin edilmesiyle Trakya Kaymakamlıkları başlamıştır. Balkan savaşları sonrası yılgınlığa düşmüş yöre insanına yeri geldiğinde ilham aşılayıp, yeri geldiğinde onları çalışıp üretmeye zorlayarak okul, yol, köprü gibi kamu yapılarından oluşan bir dizi imar iskan faaliyetine girişmiştir.
Yapımına 1914 yılında başlanan Koloğlu İlkokulu onun bu canhıraş girişimleri arasında baş sırada gösterilmektedir. Genç fakat çalışma azmiyle yanıp tutuşan Sadullah Bey’in Balkan Savaşları yılgını Pınarhisarlılar’ı yeri geldiğinde evlerinden, kahvehanelerden toparlayarak okulun yapımında çalıştırdığı anlatılır. Zira okulun inşası için mühendis bulunamamış, kaba projesini bile Sadullah Bey’in çizdiği iddia edilen okulun inşasında yapı ustaları ile halk imece usulü çalışmıştır. Sadullah Bey, çeşitli işlerdeki bu zorla çalıştırılma şikayetleri artınca 1917 yılında Vize’ye tayin edilir. Okulun bittiğini Pınarhisar’da göremez. Gıyabında açılan ve ismi verilen okulun tüm eksiklerinin bitirilmesi 1920’li yıllara kadar uzanır. İşgal yıllarında okul bir müddet Yunan askerleri için karargah olarak kullanılmıştır. Cumhuriyet sonrası kurtuluşla birlikte asıl işlevi olan eğitim faaliyetine geri dönmüştür.
Sadullah Bey anılarında Pınarhisar’da kendi dönemindeki diğer imar iskan çalışmalarından bahseder ve Koloğlu İlkokulu ile birlikte Akşam Kız Sanat Okulu, Rüştiye Mektebi, okulun önünden geçen ve Kırklareli Vize arasındaki ana cadde, bir köprü, Ziraat Fidanlığı ve binası, Lüleburgaz yol ayrımındaki Dikilitaş ile Poyralı köyündeki cami ve köy evini sayar. Sadullah Bey için Trakya’daki ilk tayin yeri olan Pınarhisar öyle bir önemdedir ki, Cumhuriyet sonrası nüfus kütüğüne ilçenin Cami-kebir Mahallesi’nden kaydolmayı tercih etmiştir.
Koloğlu İlkokulu
Okul, Eski İstanbul Yolu olarak da bilinen ve ilçe merkezini Kırklareli-Vize yönünde ikiye bölen ana caddeye doğru kuzey-güney yönünde alçalan, çam ağaçları ile kaplı eğimli bir arazi üzerinde inşa edilmiştir. Ana girişi cadde yönünde olan okul bahçesinin, Uzun Ali Sokak yönünde büyük bir başka girişi ile kuzeyindeki Koloğlu Sokak’tan merdivenlerle alçalarak bahçeye kavuşan küçük bir giriş kapısı daha bulunmaktadır. Teraslanarak oluşturulmuş sekiz on sıralı iki ayrı merdiven dizisiyle ana caddeden bahçeye girilir. Caddeye kavuşan bu merdivenlerin başında dönem özelliği gösteren taş sütunlara monte edilmiş iki kanatlı büyükçe bir demir kapı bulunmaktadır. Ana giriş kapısının ve gerisindeki merdivenlerin uzandığı eksen bahçe seviyesine ulaştıktan 25-30 metre sonra okulun ana giriş kapısıyla aynı eksende buluşur. Bu haliyle cadde yönünden bakanlar için estetik bir bütünlük gösterir.
Bahçenin caddeye doğru alçalan eğimi, yapımına 1947 yılında başlanan ve 1960’larda bitirilebilen, günümüzde belediye dükkanları olarak kullanılan birbirine bitişik nizam inşa edilmiş yapılarla omuzlanarak giderilmiştir. Bahçenin güney cephesini yaklaşık 200 metre boyunca çevreleyen belediye dükkanları, ana giriş kapısının iki yanında, okulun bahçe seviyesine kadar yükselerek boylu boyunca uzanmaktadır.
Koloğlu İlkokulu dikdörtgen bir plan şemasına sahiptir. İstanbul’daki Haydar Paşa Lisesi modellenerek projelendirilmiştir. Doğu batı ekseninde uzanan yapı yaklaşık olarak 37.50 metre uzunluğa, 15.25 metre genişliğe sahiptir. Yapı malzemesi olarak düzgün kesme taş kullanılmıştır. Her iki katı da aynı plan şemasına sahip iki katlı okul binası kiremit kaplı kırma çatılıdır.
Koloğlu İlkokulu’nun ana girişi güney cephede, tam ortada yer alır ve doğu batı ekseninde uzanan yapıyı simetrik olarak algılamamıza yardım eder. Doğu ve batı cepheleri de yerleşim olarak birbirinin aynıdır. Yapının kuzey cephesi ise güneydeki ana cepheye göre farklılıklar gösterir. Okulun giriş katında bulunan, ana girişle aynı eksende ve üst kata çıkan sağlı sollu merdivenlerin arasında yer alan açıklıktaki bir kapı ile çok sonraki yıllarda inşa edilmiş arka bahçedeki kalorifer dairesi, ardiye gibi ek yapılara ulaşılır.
Yukarıda okulun doğu batı ekseni boyunca uzandığını belirtmiştik. Buna karşılık güney ve kuzey cephe yaklaşık 23 metre kadar bu eksende uzanıp 90 derece açıyla dışa doğru birkaç metre çıkarak doğu ve batı kanatlarında yer alan ve bu defa güney kuzey ekseninde uzanış gösteren dikdörtgen planlı yapılarla bütünleşir. Dört yandan düşey silmelerle vurgulanan okul binasının bütünleyen algısı böylece tamamlanmış olur.
Buna karşılık her iki katın orta hizasına denk düşen, katlardaki yüksekçe pencere açıklıklarının sivri kemerle buluştuğu yüksekliğe yakın bir hizada, yapıyı çepeçevre dolanan yatay silmeler bulunur. İkinci katın bitiminde farklı süsleme özellikleri gösteren üç sıra yatay kuşakla çatıyı gizleyen yaklaşık bir metre yükseklikteki ajurlu taş korkuluklara ulaşılır.
Güney cepheden girilen ana kapı ahşap iki kanatlı ve neredeyse ikinci kat hizasına yükselen sivri bir kemerle çevrelenmiştir. Hemen ana giriş kapısının üzerinde bir balkon çıkması ve ikinci katın bitimine değin uzanan, ana giriş kapısı ile aynı eksende yükselen geniş ve yüksekçe bir pencere açıklığı bulunur. Düşey silmelerle çevrelenerek belirginleşmiş bu pencere açıklığının orta kısmına yakın bir hizada, silmeler üzerinde sağlı sollu, beş kollu iki yıldız kabartması bulunur. Bu silmelerin iç tarafına düşen ve sivri kemerin iki yanında ise birbirine bakan ay yıldız kabartması dikkat çekicidir. Bu pencere açıklığının üzerinde, yapıyı sonlandıran yatay silmelerden ve ajurlu korkuluklardan yükselerek belirginleşen bir korkuluk bölümü yer alır. Yine üç sıra silme ve sağlı sollu baba taşlarıyla vurgulanan bu korkuluğun ortasında, üst kat penceresinin üzerine gelen hizada yatay bir pano bulunur. Bu panoda Latin harfleriyle İLKOKUL yazmaktadır. Bu panonun sağında ve solunda, ajur korkuluğun üzerinde konumlanmış S formlu süsleme elemanları dikkat çekicidir.
Pencere açılıkları ana cepheye göre simetrik bir uzanış gösterir ve her iki kat için farklı düzenlenmiştir. Ön cephede, ilk katta, kapının sağında ve solunda uzanan üçer adet, toplamda altı adet büyükçe pencere açıklığı bulunmaktadır. Bu pencere açıklıkları doğu ve batı kanatlarında da aynı sayıda tekrarlanmıştır. İkinci kat cephesinin ortasını belirleyen balkon çıkması ve gerisindeki büyük pencere açıklığının sağında ve solunda ise birbirine yanaşık ikişerli gruplar halinde altışar adet pencere bulunur. İkişerli gruplanmış üst kat pencerelerin tam orta kısmına alt kat penceresinin sivri kemeri hizalanarak bir estetik görünüş yakalanmış olur. Üst kat pencereleri doğu ve batı cephelerinde de ikişerli gruplar halinde altışar adettir. Alt kat pencereleri ile aynı hizalama burada da göze çarpmaktadır.
Yapının kuzey cephesi ise pencere düzenlemesi bakımından bir parça farklılık gösterir. Ana girişin tam karşısında, içeriden ikinci kata çıkan ikiz merdivenlerin bittiği yükseklikten başlayarak kat bitimindeki silmelere kadar uzanan üçlü bir pencere düzenlemesi bulunur. Bu pencere açıklığının üzerinde ajurlu çatı korkuluklarından bir parça taşan dikey bir korkuluk dilimi daha bulunur. Bu üçlü pencere düzenlemesinin hemen altında, kuzey cephedeki ek yapılara geçişi sağlayan kapı ve üzeri örtülü bağlantı yolu bulunur. Kuzey cephede tam ortadaki bu pencere düzenlemesi haricinde, sağlı sollu diğer pencere düzenlemeleri ön cephe ile aynı dizilişe sahiptir.
Binaya ana kapıdan girince bizi sağlı sollu uzanan genişçe bir hol ile kapının tam karşısında konumlanmış, üst kata çıkmayı sağlayan, sağlı sollu ikiz merdivenler karşılar. Bu merdivenler orta yükseklikte birleşerek tek dizi halinde ikinci kata ulaşmamızı sağlar. Üst kata çıkan ikiz merdiven dizisinin ortasında, daha önce bahsettiğimiz gibi kuzey cephedeki ek binalara ulaşmamızı sağlayan, sonradan açılmış küçük bir arka kapı açıklığı bulunur.
Okulun alt ve üst kat planları aynıdır. Her iki katta da, öğrenciler ve okul personeli için düzenlenmiş altışar adet farklı büyüklükte oda bulunur. Yapının dış yüzeyinde gördüğümüz ve I. Ulusal Mimarlık Akımı’nın genel özelliklerinin pek çoğunu yansıtan, yine de sade tutulmuş süsleme özelliklerine yapının içerisinde rastlamayız. Pencereler günümüz şartlarında PVC yapı elemanlarıyla değiştirilmiş, elektrik kabloları ile klimaların soğutma elemanları okulun dış cephesine özensizce konumlanarak yapının estetiği bir parça zarara uğratılmıştır. Yapının özellikle sarı sıvalı doğu ve batı cephelerindeki dökülmeler ayrıca bu asırlık eğitim yuvasının estetiğine yakışmamaktadır.
Kaynak : Sadullah Koloğlu İlkokulu – 2009 – Mustafa Özer
